De baksteen is onze eenvoudigste en oudste bouwmateriaal en geniet nog steeds grote en voortdurende populariteit. Dit is grotendeels te danken is aan zijn decoratieve, dragende eigenschappen en uitzonderlijke duurzaamheid. Dit wordt nog versterkt door het esthetisch en flexibel karakter, er zijn namelijk geen oppervakbehandeling zoals verf nodig om uitzicht of duurzaamheid te behouden.
In samenwerking met:
Met de hulp van Bouwmaterialen De Loof uit Brugge (één van de grootste handelaars in ruwbouwmaterialen) verkennen we diverse bouw en ruwbouwmaterialen. Dit laat ons toe om correcte informatie te verzamelen zodat we dit artikel kunnen opstellen.
Waarom bakstenen zoveel verschillende kleuren hebben
Bakstenen bestaan uit klei en water die door drogen en bakken in een bepaalde vorm worden gehard. Ze zijn gemaakt uit diverse soorten klei bestaande uit een uiterst fijne korrel. Deze kleisoorten bestaan uit verschillende mineralen die de uiteindelijke kleur van de gebakken steen bepalen.
Een goed gebakken baksteen zal vrijwel eeuwig stand houden
Klei met 3% ijzergehalte zorgt bijvoorbeeld voor witte , crème kleurige tot lichtgeel-bruine kleuren die rozig en rood worden wanneer het gehalte stijgt naar 8% tot 10 %. Door toevoeging van 1% tot 4% mangaandioxide ontstaan er diverse grijze en bruine tinten.
Omdat bakstenen gemaakt zijn van natuurlijk voorkomende mineralen, variëren ze steeds per productiereeks. Het bakproces zelf heeft ook een invloed op het eindproduct.
Bakstenen komen in meer dan 800 verschillende kleuren voor
Ook al wordt de steen op dezelfde manier gebakken toch zal de kleur anders zijn naargelang de plaats in de oven en de nabijheid van het vuur. Deze natuurlijke variatie maakt net deel uit van de typische charme en karakter van de gebakken steen.
Het begin van de baksteen: de kleigroeve of rivier
Steenbakkerijen liggen meestal niet ver van waar ze hun klei vandaan halen. De klei kan afkomstig zijn uit een kleigroeve (meestal in België) of uit rivieren (vooral in Nederland).
De kleigroeve
De ontginning van kleigroeven laat littekens achter, zoals diepe putten en weinig of geen vegetatie. Er werd voor de verlaten kleiputten een nieuwe bestemming gezocht.
Tot de begin jaren ’80 werden ze gebruikt om de groeiende afvalberg in kwijt te geraken. Na protest van buurbewoners gingen de stortplaatsen uiteindelijk begin de jaren ’90 dicht.
De meeste stortplaatsen werden afgedekt met gronden en de natuur kwam langzaam terug. De verminkte landschappen kregen een nieuwe bestemming als natuurgebied, recreatiegebied, woonzone, stortplaats, bedrijventerrein, …
De rivier
Klei uit rivieren is geen een probleem omdat zij immers elke dag weer verse klei afzetten.
Zo vult de natuur automatisch aan wat mensen weghalen.De rivierklei wordt steeds op een verantwoorde methode ontgonnen met respect voor water, dieren en planten.
Omdat de grondstoffen uit eigen bodem komen wordt het transport van zowel grondstoffen als afgewerkte product tot het minimum herleid. Steenfabrieken (Nederland) die dichtbij de grote rivieren liggen kunnen zelfs schepen inzetten voor transport wat efficiënter is en heel veel vrachtwagens uitspaart.
Vermalen en verwerken van de klei
Met een elektromagneet wordt metaal uit de klei gehaald (vooral bij rivierklei), zoals hoefijzers of buizen. Daarna wordt de klei voorbewerkt: er wordt water of stoom toegevoegd, maar ook zand lava en kalk.
Dan wordt in de kleirasp (ook wel Kollergang) de klei fijngeknepen en door een zeefplaat naar buiten geperst. De Kollergang is een ronde bak met een grote zeef en twee loodzware walsen erop die de klei erdoor persen.
Steentjes die nog eventueel in de klei zaten worden hier compleet vermorzeld. Dit is om de klei homogeen te maken en zo een goede baksteen te verkrijgen.
Hoe de klei verwerkt wordt bepaalt het karakter van de baksteen
De klei kan gevormd worden op 3 verschillende manieren:
De vormbakmethode
De bezande mal wordt gevuld met vrij droge klei, waarna de massa stevig wordt aangedrukt met een persblok. De overtollige klei wordt afgestreken en de mallen worden gekeerd en gelost. Deze methode levert zeer strakke bakstenen op.
De strengpersmethode
De strengpers is de snelste productiemethode. De klei wordt door een pers geduwd en komt als een lange rechthoekige streng terug naar buiten. Daarna wordt ze in plakken gesneden van de juiste dikte.
Deze manier van werken is erg geschikt om geperforeerde stenen te maken (onze gewone bakstenen). Gevelstenen kunnen ook zo gemaakt worden, maar dan kan het vlakke oppervlak worden bezand of met een roller van een structuur worden voorzien.
De machinale handvormmethode
Een machine werpt kant en klare, van tevoren bezande kleibollen, in de vorm. Het overtollige klei wordt afgestreken.
Het kleimengsel moet vochtig genoeg zijn om het goed kneedbaar te maken zodat de vormer niet veel kracht moet zetten. Deze wat ruwere methode zorgt voor een steen met een onregelmatig oppervlak en grillige nerf.
Deze methode wordt niet meer zo vaak gebruikt, enkel voor speciale formaten die niet in de machine passen of voor bijzondere kleimengsels.
De baksteen drogen
Nadat de stenen gevormd zijn, worden de natte bakstenen in droogkarren geschoven en weggevoerd naar droogkamers of droogtunnels om vrijwel al het water uit de steen te laten verdampen. Je kan natte bakstenen immers niet bakken omdat je ze nog niet kan stapelen en ze zouden ook barsten.
Een totale droogcyclus duurt minimaal 36 uur. Dit gebeurt door restwarmte afkomstige van de ovens die gestookt worden op aardgas.
Voordat de gedroogde stenen op ovenwagens de oven ingaan worden ze eerst door zetmachines gestapeld tot zogenaamde ovenpakketten. Dit kunnen al de pakketten zijn zoals ze later naar de bouwplaats gaan.
Het bakken
De stenen gaan op ovenwagens in een moderne tunneloven met een hittecapaciteit van maximaal 1250°C. 
Dit is een continue-oven die nu het meest gebruikt wordt. De stapels stenen gaan door de tunnel langs de “opwarmzone”, dan de “vuurzone” en tenslotte de “afkoelzone”.
Het hele proces neemt enkele dagen in beslag. Daar wordt de klei definitief omgezet naar een stabiel keramisch product.
Verpakken en afleveren
De stenen worden verpakt in makkelijk stapelbare pakketten en klaargezet om getransporteerd en afgezet te worden op de bouwplaats.
Meestal gebeurt het transport door een vrachtwagen met een kraan of speciale heftruck om de stenen strategisch op de site te plaatsen.
De bakstenen moeten aan hoge kwaliteit eisen voldoen. Bij bouwmaterialen De Loof worden ze daarom eerst gecontroleerd op gewicht, maatvastheid, wateropnamecapaciteit, barstbestendigheid, chemische samenstelling en sterkte voor ze op de werf worden afgezet.
Het proces van bakstenen bakken is niet veel veranderd de voorbije 3000 jaar. Maar de steenfabrieken van vandaag maken nu gebruik van de nieuwste technologie om een snelle en efficiënte productie van een baksteen met een constante hoge kwaliteit te garanderen.
Daarbij is het zware werk met veel mankracht en lange dagen weggevallen en wordt er nu meer geproduceerd met minder mensen.
De grootste verandering echter is de ontwikkeling van processen die een veel lagere impact hebben op het milieu. Dit resulteert in een vermindering van verontreinigde stoffen, energieverbruik, geluidsvervuiling en waterverontreiniging.